AMSTERDAM – Het is vandaag op de dag af 18 jaar geleden dat de laatste Elfstedentocht werd verreden. Één van de grootste helden van deze mythische schaatstocht is een Amsterdammer. Willem Augustin deed mee aan negen achtereenvolgende Elfstedentochten. De voorlopig laatste (1997) volbracht hij als bijna 74-jarige, samen met NOS-verslaggever Roeland Stekelenburg. Maar het fascinerendste verhaal komt uit 1941, toen reed de nog 17-jarige Augustin zijn eerste tocht.
Lang zag het er naar uit dat de in de Jordaan opgegroeide Augustin in 1941 startplaats Leeuwarden niet op tijd zou halen. In het arme gezin waar de jonge schaatsliefhebber uit kwam, was weinig geld. De 17-jarige Willem kreeg, de dag voor de tocht, een ’tientje’ van zijn oom om naar Leeuwarden te gaan. Maar de Amsterdammer miste de laatste trein die om 18.00 uur naar het noorden was vertrokken.
Tevergeefs probeerde hij nog een lift te regelen met een kar. Maar Augustin was niet voor één gat te vangen. Met een flink bord boerenkool achter de kiezen, een rugzak met schaatsen en een droge handdoek – en bij een temperatuur van tien graden onder nul – stapte hij op zijn fiets. Hij moest en zou naar Leeuwarden, hij moest en zou de Elfstedentocht rijden.
Pontje
Met handschoenen, maar zonder muts begon de onderneming van Augustin op het pontje naar Noord. Daar stond ook een auto met viskisten. De Jordanees vroeg de eigenaar mee te rijden, maar hij werd geweigerd. De auto reed door de sneeuw via Ilpendam en Purmerend naar Hoorn. De chauffeur had niet in de gaten dat Augustin zijn kielzog had gekozen. Met alle kracht op zijn trappers reed hij vlak achter de auto Hoorn binnen.
De chauffeur van de auto kreeg de schrik van zijn leven toen hij de 17-jarige Amsterdammer achter hem het café in Hoorn zag instappen. Augustin kocht daar koffie om zich enigszins te kunnen opwarmen. Vooral zijn voeten waren steenkoud. Het was inmiddels ruim na 19.00 uur in de avond. Maar Augustin moest verder.
Vanwege de oorlog was alles donker en had hij moeite te navigeren door de pas ontgonnen Wieringermeerpolder. Hij probeerde de grote weg te volgen en bereikte in zijn eentje Den Oever. Daar klopte hij aan bij een huis om de weg naar de Afsluitdijk te vragen. Om zich warm te houden was hij onderweg een paar keer afgestapt.
Afsluitdijk
Het was tegen 24.00 uur toen hij na die korte stop de Afsluitdijk bereikte. De Duitse bezetter had een ieder verboden zich na middernacht nog op straat te begeven. Maar Augustin zette door. Zo nu en dan rende hij naast zijn fiets om zijn lichaam te verwarmen. Door de ijskoude wind werd de gevoelstemperatuur er op de Afsluitdijk niet beter op.
Halverwege de Afsluitdijk werd hij tegengehouden door twee Duitsers. Wat moest die jongen diep in de nacht op de fiets op de Afsluitdijk? Augustin legde met handen en voeten uit dat hij wilde schaatsen in Friesland. Ze lieten hem door.
Volledig uitgeput bereikte Augustin Friesland. Om 01.30 uur probeerde hij, voor een paar uur, tevergeefs onderdak te krijgen bij een hotel aan het eind van de Afsluitdijk. Hij werd weggestuurd en vervolgde zijn weg naar Leeuwarden. In Harlingen werd hij opgepakt door twee Nederlandse agenten. Tot 04.00 uur in de ochtend moest Augustin op het bureau blijven. Hij kreeg een proces-verbaal, maar kon in de tussentijd zijn lichaam weer op temperatuur brengen.
Honger
Klokslag 04.00 uur sprong Augustin op zijn fiets. Hij moest tussen 06.30 uur en 07.00 uur Leeuwarden bereiken, in die periode konden laatkomers zich nog inschrijven voor de Elfstedentocht. De Amsterdammer was tijdens de laatste fietskilometers weer half bevroren, maar stapte toch het ijs op. In de eerste kilometers voelde Augustin zich al zo leeg dat hij zich genoodzaakt voelde van het ijs te gaan en aan te kloppen bij een woning.
Hij werd binnengelaten en kreeg van de familie genoeg eten en te drinken. Hij was immers nog maar in de eerste kilometers van de Elfstedentocht. Augustin vervolgde zijn tocht.
Van het beetje geld wat hij nog had, kocht hij onderweg surrogaatkoekjes en -koffie. Zijn maag was goed gevuld door de eerste stop. Om 20.30 uur bereikte hij de finish in Leeuwarden. Zijn eerste Elfstedenavontuur zat erop. Zin in terugfietsen had Augustin niet meer. Hij werd gewezen op een fabriek in de buurt waar hij mocht overnachten. Van zijn overgebleven geld kocht hij de volgende dag, op zijn 18de verjaardag, een treinkaartje naar Amsterdam. Een nieuwe Elfstedenheld was geboren.
Willem Augustin overleed in 2004 in het Antonius Ziekenhuis te Sneek. Hij werd 81 jaar.
(Door: Thomas Sijtsma)
